5. Op pad mit kleine Hanna uut Lier’n
As Hanna thuus kömp is moeder an ut bonen plukken in de tuin, ze vrög “woarumme bi’j zo vrog thuus?” as Hanna dan vertelt dat meester Maatjes dood is, is moeder al net zo van streek as Juffrouw Nieuwland…… laatste zin deel 4, hieronder deel 5.
Hoogeland. Heel soms moch Hanna 's middags meteene noa schooltied op bezuuk bie eur beie tante's, Gerrie Hartgers en Reintje Berghuis, die mit eur tweeën wärken op 't Hoogeland. Ze wärken doar as nààisters. De nààikamer was een houten geboutjen wat ston tussen de Bosjeslaan en de bloemen kassen op 't terrein an de Van Limburg Stirumweg. Samen mit Coba Jansen zaten de drie dames op de nààikamer en verstelden doar oaverhemden, broeken, hemden, lakens slopen en nog völle meer. Bie oaverhemden wödden versleten kragen, boorden en manchetten ekeerd zodat ze d,r weer as nieuw uutzagen. Hanna von 't altied mooi öm bie hun te kieken en liep altied wel een koekjen of een hand vol pèpermuntjes op. Toch hef Hanna wel is bange momenten mee'emaak want buuten op 't terrein liepen altied Hoogelanders rond en ok al deejen ze niks toch was ze d'r bange veur.
Gebruuken en gewoontes. Een boerderieje vädderop bie Jan van de Kamp bint ze de dèle an ut schoonmaken want jonge Jan geet trouwen mit Riek en dan geef ze groot fees op de dèle, d’r zal ok wel weer härd eschoten wödden. As ze goat gruun maken maak de vrouwen uut de buurte ok altied een versierd touw veur ’t tuiwtjen scheren. Hanna mag dan ok meedoen. As ’t getrouwde stel uut de kärke kömp heb de kinder uut de buurte een touw, versierd mit gruun en reusies oaver de weg espannen. Öm zich dan vädder een vrieje deurgan te verschaffen trakteert ’t bruidspaar op bruidsuikers of snoep. De bruid krig dan een mooie schére mit een lintjen d’r an öm ’t touw deur te knippen en zo kan de stoete weer vädder. Toen Frits de Groot van de “Lookamp” en Krina laats etrouwd bint moch Hanna ok meedoen mit tuiwtjen scheren. Bie “de Lookamp“ heb ze een heel léég dak op de mest loze, laats beurden Frits zien zuster Merie eur kleine nichie’s Evelien en Hanna zo boaven op dat dak, “hier kan’k mooi vanaf piss’n” zeg Evelien en ’t schèlen ma iets of Merie kreeg ’t op de kop.
Buuksies op toafel. Onweersbuujen hadden de boeren in Lieren ’t niet zo op begrepen want Hanna wit nog goed dat ‘snachs bie de eerste klappen de hele kinderschare uut berre etrommelt wödden. Samen mit moeder zaten ze dan ömme de toafel en op de toafel zelf lagen mappen mit papieren en de spoarbuuksies. Oaver de stoelleuning hingen de jassen. Dat was dan ok ’t enige wat Hanna fijn von want dan kon ze bibberend van de kouwe temensen de jas antrekken. Moeder waken d’r veur dat de grote breurs niet bie ’t raam kwamen want dat von ze veuls te gevoarlijk. Vader was op de dèle bie ’t vee en keek af en toe buuten of de buuje al veurbie trok en as ’t donderen en bliksemen minder wödden mochen de kinder weer noa hun berre. Op een keer was d’r zo’n vreselijk onweer dat de hele buurte zat noa te trillen van de angstige momenten bie die hädde donderklappen. Zelfs Hanna’s moeder was bange en dat wol wat zeggen! Bie Jan van de Kamp was de grote boom veur an de weg helemoale opekleuf en de top lag d’r noas. Uut de stam staken nog lange blanke splinters ömhoge woar de top finaal vanaf escheurd was. Opoe Dina Gorsseling, de moeder van Zus, die bie Zus en Wim Berends inwonen kreeg de schrik in ’t lief, want zee zag een vuurballe uut ’t stopkontak dwärs deur de kamer schieten noa ’t andere stopkontak.
Ruilverkaveling. Elleke keer as d’r aarns fees in de buurte is zink Merie van de Lookamp ‘t “Ruilverkavelingslied” weer. Ömdat in 1953 de ruilverkaveling bie de boeren zovulle tewège brach, had Merie doar een lied op eschreven. Zelfs kleine Hanna kent ’t vässien al uut de kop. ’t Vässien geet op de wieze van “Aan het strand stil en verlaten”.
Heel ons därpien stèèt op stelten
Alles is in rep en roer, enkel um de Ruilverkaveling
Um de grond van elke boer
Driekus Jansen krig ‘t zandgat , Teunis Hartgers ‘t hoge stuk
GertJan de Groot die hef ‘t spoorgat
Dooroaver proat de boeren druk
Refeein: En in de Enk komp nieuwe wègen
Midden deur ‘t bouwland heer
Fietse paaien breje sloten ,veur ‘t komend snelverkeer
Oaveral stoat ze te proaten
Op “De Haar” of “Krommehoek” in Oosterhuzen
En in “Engeland “ ‘t is allemoal de zelfde koek
In de smitteberg ku’j kieken woar ze oe heb neer e’druk
Krieg ie de grond noe um de deure
Of heur iebie ’t ongeluk
Refrein:
Marten Bresser hef ‘t e’troffen , krig almoal weiland im zich heer
Maar toch is hee niet tevrèden
Noe heffe hoas gien bouwland meer
Op de “haar “ door kump een zwembad
Hannes Beltman hef dät veur e’steld
Buurvrouw Ale zal ‘t um leren
Maar noe nog op ‘t dreuge veld
Refrein:
Jan de Grip die zei toe deerntjen
Benuum mien noe ok in dät lied
Al mien grond zit in een bloempot
Maar och dät hindert noe toch niet
Heb ie een verkeers agent soms nodig
Of misschien een knipperlich
Noe dan maak ik mit mien verfkwas
Dät rooje Gèle Gruune Lich
Refrein:
Hendrik Gosseling die zeg , Jannes
Kerel wat doe ie door bie
Wiele hadden nooit wat mit mekander
Maar noe bin ik toch nie bliej
Straks mot wiele allemoal betalen
De ene minder de ander meer
Maar een ieder een begrip toch
‘t kump allemol umde ping-ping neer
Merie kon, toen ze dit schreef, nog niet indenken dat dit lied zovölle tewège zol brengen en dat ’t töt in de 21e eeuw in Lieren en ömgeving nog steeds ezongen wödt.
Wasdag. ’t Was moandag dus moeder was druk mit de wasse, in een groot gezin was d’r toch altied een hoop te wassen. Gelukkig hoeven ze ’t niet alleene te doen want Bätjen van Albert Jochems kwam altied hellepen. An de wasliende in de kippenrenne hingen de lakens al weer te wapperen, in ’t kuukenhok ston de grote fornuuspot woar de wasse altied in ekoak wödden. Noa ‘t wassen mos d’r ok nog espuuld en ewrongen wödden. In de zomer spuulen moeder de wasse op de stoepe bie de pompe en ‘swinters gebeuren dat in ’t Bakhuus. Hanna ston d’r vake mit de neuze boaven op en as Bärtjen dan zo’n bölletjen in een zäksien deur ’t water henneweer halen wödden ’t water hemoa blauw, en doar gingen dan weer de witte lakens in. D’r wödden ok altied nog een päppien ekoak woar moeder stiefsel in reuren. Hier gingen kragen een boorden in. ’t Dreugen van de wasse was soms ok een hele toer veural as ’t weer slech was. As de wasse dreuge was moch Hanna moeder wel is hellepen bie ’t invochen. Iets wat kleine Hanne niet zo goed begreep want de dreuge wasse wödden weer nat emaak, moeder of Bätjen maken dan stevige rölletjes deur alles strak en stief op te rollen. ’t Strieken gebeurden meestal as Hanna ’s oavends al op berre lag ma Hanna wis wel dat de boorden noa ’t strieken strak en glad waren en hoas zo stief as een planke.
Hygiëne. Eerlijk ezeg beston in Hanna’s belèving ’t woord hygiëne nog niet, loat stoan dat ze wis van de betekenis hiervan. De dagelijkse wasbeurte speulen zich af rond de pompe in ’t bakhuus. ’s Maarns bie ’t opstoan een waslappe ömme de snuute en ’s oavens as ze zo zwät was as een pot, ston ze in eur hempien te bibberen bie de pompe en wödden arms, bene en voete flink aferos. Op zoaterdag ging ze in de grote teile ’s zomers ston die in ’t bakhuus of in de lège koestal. In de winter wödden de teile in de woonkamer ezet, lekker bie de wärme kachel. Wärm water kwam uut een grote kètel op de kachel en wödden an’elenk mit koud water. Ömstebeurten was de grote kinderschare an de beurte mit ’t risico dat de laatsen koud water had of mit een bitjen geluk was de grote kètel al weer een bitjen ope’warmp en wödden d’r weer warm bie’egoten. Dat was ok wel nodig öm ’t water nog enigszins fris te houwen.
Wödt vervolg, volgende wèke deel 6