Wat was het een feest in Lieren afgelopen maandag 15 augustus en een geweldige uitzending op tv Gelderland. Ik was zeer verrast om te horen dat het defilé van Wilhelmina gekozen was als thema van de uitzending. Omdat het verhaal zo'n 78 jaar geleden speelt en lang niet iedereen meer weet wat er precies gebeurde lijkt het me goed om het verhaal (waar mijn ouders Willem en Mina ooggetuige van waren) nog een keer te plaatsen.
't DEFILÉ OP DE KLEIHOOP
Eind joaren därtig van de veurige eeuw von d,r in Lieren een uutzönderlijk
Defilé plaatse.
't Was mobilisatie tied, vlak veur ut uutbrèken van de tweede wereldoorlog.
't Leger was in uuterste paraatheid en ut volk lèven in grote onzekerheid en spanning wat d,r te gebeuren ston.
Deur ut hele land waren d'r troepen ingekwartierd bie boeren op ut arf of in openbare gelègenhejen. De militairen brachen gien enkele informatie noa buuten òk al ha'j ze op oe eigen arf en wa'j nog zo eigen mit mekaar.
Willem Hartgers was een boerenzoon van 24 joar, hee woonen in de eerste boerderieje an de Mölenbärg, de weg liep vanaf de tippe van de Möllevoart langes hun boerderieje en maken meteene achter de schuure een boch noa links op Oosterhuuzen an.
As jongste zeun mos hee, zoas in die tied gebruukelijk, meewärken op de boerderieje.Willem
In vrogger joaren wödden een broek of kiel ma zo niet afedank. De meeste mensen liepen deur de wèke dan òk in uutgestukt grei en alleene as ze aarns heer mossen of op zöndag deejen ze hun goeie grei an.
Boerendeerns gingen in die tied meestal uut dienen zo ok Mina Bresser van de Haar, zee ging dienen as keukenmeisje op 't landgoed Ruitersärve an de Kikvorsenbrink, noe Tullekensmolenweg 'enuump.
Mina had 't goed etroffen bie de femilie Kaars Sijpesteijn.
Mina
Pieter HendrikSylvia LeontineIneke bie de Mölle
Meneer Pieter Hendrik zien vrouw Sylvia Leontine Schoggers, beie jonges Sylvio en Piet Hein en dochtertjen Ineke.
De kinder waren klein en gingen nog ma nauwelijks noa schoole.
Meneer was een rustige bedaarde man afkomstig uut de Zaanstreek en ömdat de Veluwse bosluch zien gezondheid goed deej was hé noa Bikbärgen etrokken.
Mevrouw was van Indische afkoms en 'ewend öm mit pärsoneel ömme te goan, toen de femilie Schoggers mit verlof uut Indië was en logeerden op “Rauwenhul, leerden Sylvia en Pieter Hendrik mekaar kennen.
De femilie heurden töt de zogenaamde notabelen van 't Därp.
De Villa van Ruitersärve booj buuten de femilie zelf genog ruumte veur 't dienende pärsoneel.
Op de achtergelègen mölle en boerderieje liep ok nog ut nodige pärsoneel rond .
Ondanks de crisesjoaren leij'en de femilie een onbezörgd bestoan en liepen mölle en boerderieje goed. Mina zwaaien de scepter in de keuken en huushouding. Meneer en mevrouw waren hartelijke mensen, een bèter wärkhuus kon zee zich niet wensen.
De kinder konnen bie Mina wel een pötjen brèken dat meneer en mevrouw d'r hoas jaloers op zollen wödden, een hechte gemeenschap doar op de Ruitersmölle.
Renovatie Ruiterserve 1938, stoand vlnr: binnenhuusarchitect Nederkoorn van 't Groot Heiligland uut Haarlem, mevrouw Sylvia, ?, ? , ?, Mina Bresser, Hannes Schuilenburg, schilder Schupper uut Haarlem, meneer Pieter K-S, Lien van Dijk. Zittend vlnr: Beppie van Beek, Ineke K-S op schoot bij Jan Rietstra, Hein Witkamp.
In de ömgeving wödden meneer vake alleene mit de naam Sijpesteijn an 'esproken of ok wel mit Sijp.
Mina had al een paar joar verkering mit Willem van de Mölenbärg en as Willem oaver een paar joar de boerderieje van zien vader oaver zol nemmen was zien grootste wens mit Mina te trouwen.
verlovingsfoto van Mina en Willem
Meneer Sijpesteijn was ärg Konings en Vaderlands gezind, ut pärsoneel wödden zelfs deur um an'espoard betrokken te wèèn bie ut vaderlands gebeuren en de feestelijkheden van ut Koningshuus.
Hee was zien tied vär veuruut, want vanwege 't huwelijk van Juliana en Bernhard en later de geboorte van Beatrix, was 't huus van onder töt boaven versierd mit honderden lämpies. De mensen in de ömgeving mochen roaijen hoevölle lampies d'r verwärk waren.
Toen dan òk in de Mobilisatie, troepen op “Ruitersärve” wödden in'ekwartierd, vonden ze bie Sijp een hättelijk onderdak.
Meneeer stellen zien stallen ter beschikking veur de peere en de söldoaten hadden hun bivak op'eslagen in 't koetshuus en op ut landgoed rondömme. Ut pärsoneel wis hoe ze zich mossen gedragen tegenoaver de militairen en d'r wödden gien woord noa buuten 'ebrach.
Wilhelmina op Ruitersärve
D'r kwamen nogal is wat hoge pieten langes zoas Luitenant Kolonel van de Wall-Bake, die tiedelijk zien intrek nam bie de femielie in huus. Hee was overste van de huzaren van Boreel, ston in nauw contak mit de Koneginne en Wilhelmina was dan òk regelmoatig op Ruitersärve te zien. De kinder mochen Oom Aart zeggen tegen de luitenant en zo won meneer zien vertrouwen bie onze Koneginne en 't militaire volk.
Ut dagelijkse leven ging gewoon deur òk bie Willem an de Mölenbärg. Toen hee op zekere dag achter 't huus liep op weg noa de schuure konne nog net op tied an de kante springen veur de automobiel van de familie Sijpesteijn die zo bie hun 't ärf op kwam scheeren mit mevrouw an 't stuur. De deuren vlogen lös en nog veur Willem beseffen wat d'r an de hand was sprongen meneer en mevrouw uut de wagen 'evolg deur de meiden mit hun gesteven witte schörten en käppies op 't heuf.
Mina was d'r ok bie en zee schrok dat Willem d'r zo bie liep in zien uutgestukte grei. “Haj niet wat beters an kunnen trekken veur däw kwamen? “. “Hoe kank dat noe doen “, zeg Willem , “ ak niet wete dat iele komp “.
Ma 't hele spul was al op weg veurbie de schuure noa de tippe woar de Mölenbärg, Mölenakker en ut Haselt bie mekaar komp. Wat is d'r toch an de hand dach Willem en hee liep noa de weg um te kieken woar 't hele spul heer ging.
Nauwelijks bie de weg kwam d'r weer een grote slee an riejen die bie Reinder de Groot an de oaverkante achter ut huus stoppen, ondertussen kwamen van alle kanten militairen an, de deuren van de slee wödden lös 'ehouwen en doar stappen töt Willem zien grote schrik Koningin Wilhelmina uut.
Ze was heel sober 'ekleed in söldoaten gruun. De militairen sloegen de hand an de pet en de Koneginne rech veur zo'n hoge Piet (op haar zo kenmerkende toon) “ waar kan ik me opstellen? ". Zee wödden begeleid noa de “kleihoop“!
Achter de schuure bie Willem langes de kippenrenne liep een hegge en in die hegge hadden de wegwärkers van de gemeente een grote hoop klei liggen. Die klei wödden gebruuk öm de kuulen en gaten in de zandwègen mee dich te gooien.
Willemientjen wödden op die hoop 'ehollepen, vandoar had zee een goed uutzich en kon vanaf die plaatse een uutzönderlijk “defilé “ volgen.
Ut leger dät in uuterste paraatheid was wödden geïnspecteerd deur onze vorstin en ömdat dit alles in ut grootste geheim gebeuren was òk niemand op de hoogte. bie toeval kon Willem dit alles anschouwen.
Vanuut Oosterhuuzen kwam een grote parade angemarcheerd zo veur de Koneginne langes de Mölenakker in en verdween in de richting van Bikbärgen.
Veurop reej te peerd luitenant kolonel van de Wall-Bake, bie onze vorstin stappen hee af kwam rech veur eur stoan, salueren en begon mit zien sabel te zwaaien zo dich bie dat Willem dach dat de neuze van Willemina d'r af zol vliegen.
't Hele gebeuren wödden op de fillem 'ezet deur meneer Sijpesteijn.
Hee was een verwoed amateurfilmer en hef deur zien manier van film'n heel wat historische plààtjes vaste 'eleg op de gevuulige plate.
Deur 't vertrouwen dat hee had 'ewonnen bie de Koneginne en 't militaire gezag was hee op de hoogte van dit gebeuren en wisse bie hoge uutzondering toestemming te kriegen dit alles op de film vas te leggen.
In zien enthosiasme trommel'n hee de kamermeisjes, de meisjes uut de huushouding en de keukenmeiden bie mekaar en zo waren ze dus mit zien allen getuuge van ut defilé.
Meneer had zich op'esteld rech veur ut huus van Reinder de Groot en vanaf die plekke kon hee zowel onze Koneginne as de troepen in ut viezier kriegen.
Peerde , Tanks , Kanonnen en völle söldoaten mit volle bepakking defileerden veur hun langes. Een indrukwekkend schouwspel.
Noa afloop toog Willemina weer in de richting van Apeldoorne.
Willem en Mina konden nog effen een paar woorden mit mekaar wissel'n en toen togen meneer en mevrouw mit hun gevolg weer richting Ruitersärve. Ut gewone lèven wödden weer hervat asof d'r niks gebeud was.
Niet lange doarnoa brak de oorlog uut. Meneer Kaars Sijpesteijn zetten zich in veur Koneginne en vaderland en hiel zich o.a. bezig mit 't financieren van de Engelandvaarders.
Dit is 'm uuteindlijk fataal ewödden, 't huus wödden ömsingeld de kinder mossen samen mit 't pärsoneel in de keuken en zo wödden meneer op 16 april 1941 op'epak deur de bezetter.
Mevrouw hef een tied onder'edoken ezèten bie familie in Zeist ma later dook ze onder in eur eigen huus op Ruiterserve. Een Duitse hoofdofficier had de speulkamer beneden gevorderd en sliep doar terwijl mevrouw boaven in de sloapkamer verscholen zat.
Noa de gevangennemming van meneer heb ze niks meer van 'm vernommen. Pas noa de oorlog kwam d'r een brief van Wilhelmina woarin ze de familie meedelen dat P H Kaars Sijpesteijn o.a. gevangen hef ezèten in Arnhem, Utrecht en 't “Oranje Hotel” in Scheveningen. En is uuteindelijk op een gruwelijke maniere in Vucht ömme ekommen op 19 februari 1943. Een lichaam is d'r nooit evonden, dat is opelos in een putte mit ongebluste kalk.
De gevangen nemming en uuteindelijk 't overlijden van meneer was een geweldige schok veur de familie en 't pärsoneel, een schok die ze nooit te boaven zollen kommen.
In 1994 is d'r deur de n0abestoanden op 22 april een symbolisch graf émaak op de begraafplaatse in Assel, op nog gien 5 meter afstand woar in 1992 zoon Sylvio is begraven.
De films bint gelukkig bewaard 'ebleven en bint in later joaren deur de familie 'eschonken an ut gemeente archief in Apeldoorne. Elk joar op 4 mei herdenke wie de gevallenen van de tweede wereldoorlog, de naam van Pieter Hendrik Kaars Sijpesteijn steet in ut herdenkings monument 'egraveert in ut Teixeira de Mattospark in Bikbärgen.
*Een klein gedeelte van dit verhaal is opgenomen in het boek “Sporen van Oranje” uitgegeven ter gelegenheid van de heropening van het gerenoveerde station Apeldoorn en het stations plein.
Geschreven door Wim Nijhof in opdracht van de Gemeente Apeldoorn.
*Voorgedragen door mijzelf op 17 april 2007, bij de Bevrijdingsherdenking in Lieren.
Geplaatst in het april nummer 2011 van Actueel, uitgegeven door de Ver. Oud Apeldoorn.
*Voorgedragen op 30 april in het Oranjepark bij Apedoorn/Spektakel waar auteurs uit Apeldoorn eigen werk mochten voordragen.
*Geplaatst in het december nummer van het oudheidkundig mededelingen blad van De Marke in 2014
*Geplaatst op de site van www.geheugenvanapeldoorn.nl/defilélangsdekleihoop
Willy Rouwenhorst-Hartgers, maart 2004
Herdenkingsmonument in Lieren